Dr. Öğr. Üyesi Selami VARLIK | Metafiziği Aşma Sorunu

Tarih:

24 Temmuz 2023 Pazartesi, 11.00

Ders:

Metafiziği Aşma Sorunu

Hoca:

Dr. Öğr. Üyesi Selami VARLIK

İşleniş:

Yüz Yüze (16), Online (44), 3 Oturum yapılmıştır

Özet:

Metafiziğin özünde bir aşma eğilimi vardır ve çağdaş felsefede metafiziği aşma teşebbüsleri sadece klasik metafiziğin güncel bir versiyonudur. Görünenin ötesinde başka bir şey var kuramını metafiziğin bizzat kendisine uygulayıp bir tür meta metafizik yapıyoruz, oysa meta metafizik bir tür metafiziktir. 

Kant, numenin bilinebilirliğinden fenomenin bilinebilirliğine geçişi ve her bilginin bir algı ve kavramın sentezinden oluştuğunu vurgulamıştır, kavramsız duyular kördür iddiası. Ben duyumsama ile zaman ve mekân içerisinde algıladığım biçimde felsefi söylem üretebilirim, zaman ve mekânın ötesinde hiçbir şey konusunda vardır veya bilinebilirlik yargısında bulunamam, burada inanç devreye girer der Kant, bu yüzden Tanrı dünyayı yaratmıştır diyemem veya Tanrı dünyanın nedenidir diyemem Kant’ta, nedensellik Kant’ın on iki kategorisinden birisidir, yaratma orada yoktur; Tanrı dünyanın nedenidir önermesi hem duyumsama açısından hem de anlama yetisi açısından problemdir, duyumsama açısından problem çünkü Tanrı’yı gözle veya parmakla gösteremiyorum, anlama yetisi açısından problem ise nedensellik doğanın kendisinde bulunan bir şey değildir benim anlama yetimin çalışması için gereklidir. Dolayısıyla Tanrı eğer görünür alemin içerisine dahil edilemiyorsa görünür alemin içerisinde yer alan hatta görünür alemin kendisinin ne olduğunu söyleyemem.

Kopernik devrimi, modern hermenötik bu dönemde doğmuştur. Hermeneötik Kantla başlamıyor ama hermeneötik’i mümkün kılan Kant’ın Kopernik devrimidir. Kant’ın insanı zamanla sınırlandırılmış olması daha sonra insanın daha radikal bir versiyonda sınırlandırılmasının zeminini hazırlamıştır. Kant, ben zamanının dışına çıkamam daima olguları zamanın çerçevesinde algılarım diyor, onun zamanı evrensel bir zamandır hepimiz için aynıdır. 

Bilinen bilgiyi değil, bilgi bilineni belirler. Bunun sonuçlarından birisi dini bilginin imkansızlığıdır. 

Schleiermacher, bir duygu hermenötiğine imza atıyor, Kant din olgusunu pratik akıl ve teorik akıl üzerine düşünüyor, dini bilgiyi teorik akıldan mahrum bıraktığında dine sadece ahlak alanı kalıyor, Schleiermacher bundan rahatsızlık duyacak ve dini nazari bir iddiada bulunmadan yeni bir alan oluşturmaya çalışacak yani dini Kant’ın dediği gibi kesin bilgiden ayırt edelim ama dini Kant’ın yaptığı gibi ahlaka da indirgemeyelim, üçüncü bir arayıştır bu arayış duygu teorisidir yani din ne bilgidir, ne ahlaktır, din duygudur ve bu duygu özü itibariyle mutlak acizlik duygusudur. Dindar olmak, insanın bir duygu olarak özünde mutlak bağlılık duygusunu yaşamasıdır. Her dinde mutlak bağlılık duygusu belirleyicidir. 

Kant’ın hermenötik’e ters etkisi, aklı berraklık gerekliliği ve anlamama problemi. Bir kavramla karşılaştığınızda onu bir soruna dönüştürmeye çalışın, bunu yapamıyorsanız kavramın özünde bir gerilim bulmaya çalışın, Kant aslında çok apaçık bir yerde durmasına rağmen müphem bir yerde duruyor, Kant’ın hem pesimist hem optimist bir sonucu vardır. Kant’ın sınırlandırıcı boyutu hermenötiğin tarihsel boyutunu etkilemektedir, mutlak hakikate ulaşma iddiasından vazgeçmek. Schleiermacher, Kant’ın olumlayıcı boyutundan tersten etkileniyor, akli berraklık fikrine karşı çıkıyor, modern hermeneötiğin en önemli vurgularından birisine imza atıyor, anlamamanın bilinci, doğal halimiz berraklık ve anlaşılırlık halidir, normal hal anlama halidir, özel hal anlamama halidir,  Schleiermacher bunu tersine çeviriyor, insan hermenötik bir varlıktır ve daima yorumlar, Schleiermacher bizim içselleştirdiğimiz yorumlama süreçleri vardır der, özellikle akli olmayan duygusal alan içseldir, gizlidir böyle olduğu için yorum gerektirir. Hiçbir anlam apaçık değildir, biz bugün menfi boyutu, yorumlama boyutunu küçümsüyoruz.

Kant hem bir şekilde hermenötiği doğrudan etkiledi çünkü bu sınırlama boyutunu vurguladı, biz zamansal olarak sınırlıyız ve zamansal olarak sınırlı olduğumuzu kabullenmemiz gerekiyor, mutlak hakikatin ulaşılmaz olduğunu kavramamız gerekiyor hem de bir şeyin ulaşılmaz olduğunu göstererek onu yorumlayarak anlamak gerektiğini vurgulamış oluyor. Bir hakikat var ama berrak bir hakikat değil üstü kapalı bir hakikat var. Modern hermenötik Kantla başlamıştır. Hermenötiğin iki kaynağı vardır birincisi Kant, ikincisi Protestanlıktır, Schleiermacher dindardır, protestandır, liberal protestan teolojinin kurucu ismidir. Protestanlık kendine bir yol arayacak o yolu Schleiermacher Luther’de bulacaktır. Hıristiyanlıkta Agustinus’a göre vahiy İsa’nın kendisidir, inciller onun ikinci yorumudur, inciller kutsal ruhun ilhamı ile yazılmışlardır. Bilincin hermenötik paradigmanın iki boyutu vardır birincisi nicelikseldir, hakikat zaten dörttür, niteliksel versiyonu hakikatin ifadesinde doğal olarak insani bir boyut vardır, nicelikselin nedenidir. 

Agustinus, hakikat içseldir, manevidir ve İsa aşkıdır ve kutsal metinler zahiren hakikatin kendisi değil bir anlatısıdır (teolojik argüman), kutsal kitabın içkin manası tek olmakla beraber zahiri anlamını herkesin başka yorumlamasında herhangi bir problem yoktur diyor, yeter ki iki batini ilkeye uysun, bir Tanrı aşkı ikincisi başkasını sevme kuramıdır (İsa’yı sevmek ve onu sevenleri sevmek), hakikat bir içseldir, iki duygusaldır. 

Kant’ın metafiziğe karşı çıkması Schleiermacher’da Luther’e temellük ederek klasik metafizik eleştirisi olacaktır, Kant’ın metafizik eleştirisi Luther’in Thomas Aquinasçı metafizik eleştirisi ile örtüşecektir. Thomas Aquinasta akıl çok merkezi bir yerdedir. Modern hermenötiğin doğum paradigmasında anti metafizikçi bir ruh vardır. 

İslam düşüncesi açısından mucize hiçbir zaman çok belirleyici olmamıştır, imanın çok merkezi bir parçası değildir, olağandışından ziyade olağan olan daha fazla anlam taşıyor. Aqustinus, anlamak için inanmak meşhur bir ifadesidir. İslamiyet’teki fıtrat kavramıyla, Hıristiyanlıktaki asli günah kavramı, İslamiyet’te insanın fıtrat olarak kötülüğe meyilli olduğu söylenmez, Hıristiyanlıkta ibadetin özü İsa ile birlikte olmaktır (evharistiya). 

Hıristiyanlar ayak uydurabiliyorlar çünkü özleri batınidir. 

Hiçbir yorum nötr ve tarafsız değildir, her yorumda bir tür çıkar, tahakküm, egemenlik kurma ilişkisi vardır. Teorik boyut algıladığınız mikrofonla benim algıladığım mikrofon aynı değil, pratik boyut ben mikrofonu belli bir güç ilişkisi içerisinde algılıyorum. Nietzche, imanın psikolojisi kitabında, özne yüklem yapısına dilsel bir boyuttan ziyade metafizik bir boyut kazandırmıştır, varlığın özünde özne gibi bir şey yoktur. 

Gadamer, biz hakikati hiçbir zaman olduğu gibi algılayamayacağız daima ön yargılarımız doğrultusunda algılayabiliriz, buradaki ön yargı kavramını Gadamer olumsuz anlamda kullanmamıştır, bir yargı oluşturmadan ön yargı sahibiyiz, yargı olmadan ön yargı olması gayet doğaldır. Gadamer, aydınlanmaya ve Kant’a ve onun iddiası olan berraklık ilkesine karşı çıkıyor, berraklık hiçbir zaman için mümkün olmayacak diyor, hiçbir zaman varlığı olduğu gibi algılayamayacağız. Descartes ve Gadamer, yargı ve ön yargı arasında ters bir ilişki kuruyorlar. Descartes’e göre bir insan ön yargı sahibi ise yargı sahibi olmasına gerek kalmıyor, Gadamer’e göre ön yargı yargının ön koşuludur, herhangi bir konuda ön yargıya sahip değilsem yargıya da sahip olamıyorum, herhangi bir ön irtibat kurmadan hiçbir şeyle ilişki kuramayız.

Biz metafiziği aşmaya çalıştığımızda bile bir şekilde metafizik yapıyoruz.

Göreceliliğin hakikat iddiası evrensel perspektivizm fikri yine evrensellik iddiasında bulunmuş olur. Sadece mutlak hakikat perspektifinde rölativizmin anlamı vardır.

Grondin’in itirazı insanda daima daha hakikati arama iç güdüsü vardır, insanın doğasında “daha” var olanı çıkartma arayışı vardır. Rölativist kişi, rölativist olmayan sistemden kendi siteminin daha iyi olduğunu düşünür, burada metafizik esintileri vardır. Hakikat yoktur iddiası hakikat vardır iddiasından daha hakikattir, Grondin, rölativzm kendi çelişkisine düşüyor diyor. 

Metafiziği aşma iddiasının kendisi metafizik varsayımlara sahiptir. Metafiziğin mutlak hakikat arayışını onaylamış oluyoruz. Mutlak hakikat yargısının varlığın yapısına daha uygun olduğunu varsaymaktır. 

Gadamer, Aristoteles’te güzellik duygusunun nedeni resmetme eyleminin mükemmel başarısından kaynaklanıyor. Haz duygusunun nedeni benzerliktir. 

Yeniçağ felsefesinin sonucu, ahlaklılığın temel tanımı tekamüldü, bir insan başka bir insandan nasıl üstün olabilir ahlaki olarak, felsefe aynı zamanda erdemleşme yoludur, seyri sülüktür. Mahiyeti ne olursa olsun yeter ki varlığı diğerlerinden farklı olsun.

İyi bir cevap paradoksal şekilde hem soruya cevap getirecek ama soruyu unutturmayacak (soru- cevap beraberliği), hiçbir cevap sorudan bağımsız anlaşılmaz. Gelenek yavaş yavaş değişir ama bir anda kırılmaz. Biz istesekte istemesekte metafizik dilini devam ettiriyoruz, başka türlü yapamayız.  

Grondin’e göre biz metafiziğin ötesine mi geçmeliyiz yoksa metafiziğin kendisindeki dondurulmuşluğu, yozlaşmayı kırıp kabuğun altında yeniden varlık düşüncesi mi keşfetmeliyiz, metafiziğin varlığı düşünememesine mi çözüm aramalıyız yoksa onu tedavi edip metafiziğin varlığı yeniden düşünmeyi mi sağlayacağız. Hermenötik metafiziğin aşma eylemini devam ettiriyor. Metafiziğin özünde öteye geçmek vardır, metafizik daima aşkın olanın peşindedir.

Platon sanatın eleştirisi, sanat koyanın kopyasıdır der. Platonda filozofun karşıtı hiçbir zaman cahil değildir, filozofa benzemek değil benzemesine rağmen filozof olmayandır. 

Neler yaptık? Sorusu üzerine hocamız kısaca nasıl bir yol izlediğinden bahsetmiştir ve ders bitmiştir.

Ön Okuma Metni:

1. Selami Varlık, Felsefi Hermenötik ve Metafiziğin Sonu Meselesi
2. Jean Grondin , The Metaphysical Dimension Of Hermeneutics

Bahsi Geçen Eserler:

Sözün Düşüşü- Jacques Ellul 

Habemus Papam (Film önerisi)

Tarih ve Tarihyazımı- Ömer Mahir Alper

Ahlak ve Başkası- Lütfi Sunar/ Selami Varlık

Hakikat ve Yöntem- Gadamer